Karaghiozis

The Theater of Shadows and the Fine Arts

 

Karaghioz, in Greek Karaghiozis, the Ottoman theater of shadows, was introduced to Greece from Constantinople through Ioannina during the years of Ali Passas. The oldest testimony of a performance in Ioannina dates back to 1809. The initial form of this type of theater -in the mid and until the last decade of the 19th century- was vulgar in line with the Turkish tradition.

 

The "Hellenisation" of the spectacle began in Epirus, northern Greece. It is, however, generally accepted that Mimaros (Dimitrios Sardounis), a chanter from Patras, transformed in c. 1890 the improper spectacle into a "Greek family theater". "Hellenisation" of Karaghioz primarily implied refining the plays through effacing the phallic elements and dirty language from the oral narration. It signified the creation of new theatrical types (e.g. the type from Zante or Roumeli) who reflected Greek reality and satirised local habits as well as peculiarities. Finally, it meant the enrichment of the repertoire with patriotic plays, particularly with heroic themes deriving from the Revolution of 1821 which freed Greece from the Turkish occupation.

 

By the end of the 19th century, the audience of the theater of shadows had already grown and included women and children from all social castes.

 

In the field of the Fine Arts Karaghiozis was brought into focus for the first time as part of the Greek cultural heritage and/or as a source of inspiration from the artistic generation of the 1930s. The destruction of Smyrna in Asia Minor by the Turks in 1922, a crushing defeat for the Greeks, and the demolish of the Great Idea ensuing the ratification of the Lausanne Treaty the following year, had their effect upon the people of the Arts and Letters who felt they had to redefine their national identity.

 

Seeking to express what was then named "Greekness", became a general request during that period. Many artists turned towards the roots of their tradition. Among other things, they pinpointed the pure beauty, truth and value of folk production, until then ignored by intellectuals. It was this search for an ideological concept on nationality that was the initial cause for evaluating and artistically recognising Karaghiozis.

 

The exhibition examined the morphological, conceptual and sociological influences of the theater of shadows mostly upon experimental artistic trends, through a free interpretive approach. Authentic works by theatrical performers were juxtaposed with the artistic compositions provoking comparisons.

 

The show was held at the Municipal Gallery of Patras from January to March 1999 and was organised by the Municipality of Patras.

 

 

Καραγκιόζης

Το Θέατρο Σκιών και οι Εικαστικές Τέχνες

 

Ο Kαραγκιόζης -το Οθωμανικό θέατρο σκιών Karaghioz- έφτασε στη χώρα μας από την Πόλη μέσω Ιωαννίνων στα χρόνια του Αλή Πασά. Η παλιότερη μαρτυρία παράστασής του καταγράφεται το 1809 στα Ιωάννινα. Η πρώιμη μορφή του Καραγκιόζη στα μέσα και μέχρι την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα είναι χυδαία, σύμφωνα με το πρότυπο της τουρκικής παράδοσης.

 

Ο εξελληνισμός του Καραγκιόζη ξεκίνησε από την Ήπειρο, είναι, όμως, γενικότερα αποδεκτό ότι ο Πατρινός ψάλτης Μίμαρος (Δημήτριος Σαρντούνης) ήταν αυτός που μετέτρεψε, γύρω στο 1890, το ακατάλληλο θέαμα σε “ελληνικό οικογενειακό θέατρο”. Εξελληνισμός, ουσιαστικά, σήμαινε εξευγενισμός, αποποίηση των φαλλικών στοιχείων και εξάλειψη της χυδαιολογίας από την προφορική διήγηση της ιστορίας. Σήμαινε, επίσης, τη δημιουργία καινούργιων θεατρικών τύπων (π.χ. του Ζακύνθιου, του Ρουμελιώτη, κ.α.) που αντικατόπτριζαν την ελληνική πραγματικότητα και καυτηρίαζαν τοπικές συνήθειες και ιδιαιτερότητες. Τέλος, σήμαινε τον εμπλουτισμό του ρεπερτορίου με πατριωτικά έργα, κυρίως με ηρωικά θέματα από την Επανάσταση του 1821 που οδήγησε στην απελευθέρωση της  Ελλάδας από την Οθωμανική κυριαρχία.

 

Έως τα τέλη του 19ου αιώνα, ο κύκλος των θεατών του θεάτρου σκιών είχε διευρυνθεί και οι παραστάσεις περιλάμβαναν όχι μόνο άντρες αλλά, επιπλέον, γυναίκες και παιδιά από όλα τα κοινωνικά στρώματα.

 

Στις εικαστικές τέχνες, ο Καραγκιόζης ανασύρεται για πρώτη φορά στην επιφάνεια ως στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς ή/και ως πηγή έμπνευσης από τη γενιά του ’30. Η καταστροφή της Σμύρνης στη Μικρά Ασία το 1922, συντριπτική ήττα των Ελλήνων, και το γκρέμισμα της Μεγάλης Ιδέας, μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης τον επόμενο χρόνο, είχαν σαφείς επιπτώσεις και στους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών οι οποίοι ένοιωσαν την ανάγκη να προσδιορίσουν εκ νέου την εθνική τους ταυτότητα. 

 

Η αναζήτηση της «ελληνικότητας» έγινε γενικό ζητούμενο εκείνη την περίοδο. Πολλοί καλλιτέχνες στράφηκαν στις πολιτιστικές ρίζες τους. Μεταξύ άλλων, επεσήμαναν τη γνήσια ομορφιά, αλήθεια και αξία της λαογραφικής παράδοσης, ως τότε αγνοημένης από τους διανοούμενους. Αυτή η ιδεολογική ανίχνευση της έννοιας της εθνικής ταυτότητας ήταν η αρχική αφορμή για την αξιολόγηση και την εικαστική κατοχύρωση του Καραγκιόζη.

 

Η έκθεση ανιχνεύει τις μορφολογικές, εννοιολογικές και κοινωνιολογικές επιδράσεις του θεάτρου σκιών στις πειραματικές, κυρίως, μορφές των εικαστικών τεχνών, ακολουθώντας μια ελεύθερη προσέγγιση. Αυθεντικά έργα καραγκιοζοπαικτών αντιπαρατίθενται με τα έργα τέχνης, προτρέποντας συγκρίσεις.

 

Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο 1999 και οργανώθηκε από τον Δήμο Πατραίων.